Wstecz

TERESA JAKUBOWSKA urodziła się w 1930 roku w Wilnie jako córka legionisty, kapitana Wojska Polskiego, i nauczycielki. W Wilnie przeżyła okupację. Po II wojnie światowej jej rodzina została zmuszona do opuszczenia miasta i w ramach repatriacji osiedlona w Złotowie na Ziemiach Odzyskanych (ob. województwo wielkopolskie). W latach 1948-1953 studiowała grafikę na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Dyplom uzyskała w pracowni prof. Jerzego Hoppena, jednak jej duchowym promotorem był prof. Tymon Niesiołowski. Prace graficzne Jakubowskiej po raz pierwszy zostały zaprezentowane w 1956 roku na I Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Artystycznej i Rysunku w warszawskiej Zachęcie. Pierwsze wystawy indywidualne artystki odbyły się w kolejnych latach: 1958 – Toruń (Dwór Artusa), 1959 – Warszawa (Galeria „Ekranu”). W tym czasie ukształtowała się stylistyka i ustaliła tematyka kompozycji wykonywanych głównie w technikach druku wypukłego – drzeworycie („Stragan”, 1955; „Imieniny w szpitalu”, 1957; „W barze”, 1958; „Plotkarki”, 1958; „Pogrzeb”, 1958; „Ciuchy”, 1958) i linorycie („Sprawdzanie biletów”, 1956; „Spacer mieszczan”, 1956; „Dancing w Esplanadzie”, 1957). Wystawiała wówczas także nieliczne monotypie, które zwracają uwagę odmiennością formalną – użyciem spontanicznej, bazgrołowatej kreski, podkreślającej karykaturalność przedstawień („Przymiarka”, 1958; „Ławka emerytów”, 1958; „U fryzjera”, 1958). Jednak to druk wypukły pozwolił artystce na wypracowanie własnej formy wypowiedzi artystycznej: „Technika ta najbardziej mi odpowiada ze względu na lapidarność, skrótowość znaku plastycznego, którym operuję. Wymaga zdecydowania i jest jednoznaczna, bezkompromisowa – czarno-biała” – wyjaśniała autorka. Już wczesna twórczość Teresy Jakubowskiej budziła ogromne zainteresowanie odbiorców, w tym krytyków i recenzentów, doceniających jej oryginalność i wybitny indywidualizm. Zwracano uwagę na wyostrzony zmysł obserwacji i zacięcie satyryczne graficzki widoczne w psychologizacji przedstawianych postaci, ironicznym piętnowaniu przywar ludzkich i operowaniu deformacją (Bożena Kowalska, Ewa Garztecka). W reportażowo uchwyconych scenach z życia codziennego dostrzegano umiejętność wczucia się autorki w problemy współczesności, a także jej naturalną skłonność do opowiadania za pomocą obrazu (Andrzej Osęka określił jej kompozycje literaturą samą w sobie). Chwalono trafność wyboru czarno-białej estetyki dla wyrażenia dramatycznych treści (Jerzy Frycz). Podkreślano bezpośredniość i wyrazistość prac Jakubowskiej, wypowiadającej się przy pomocy „formy komunikatywnej w dużej mierze realistycznej, drapieżnie z temperamentem, a niekiedy nawet brutalnie” (Ignacy Witz). Swoje satyryczne prace publikowała w końcu lat 50. na łamach „Pomorza”. W 1961 roku wystawiała na dwóch ekspozycjach z cyklu „Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL” w Zachęcie (na wystawie grafiki i na Ogólnopolskiej Wystawie Satyry, na której otrzymała I nagrodę w dziedzinie grafiki). Kameralnych rozmiarów prace, stanowiące krytyczny zapis życia codziennego w PRL, a niekiedy własny dziennik intymny o feministycznej wymowie (oparte na motywach autobiograficznych: „Poród”, 1958; „Narkoza”, 1960; „Rozwód”, 1961; „Przejście”, 1962), wzbogaciły się w latach 60. o dużego formatu „impresje” miast polskich i zagranicznych. „Są to – jak mówiła artystka – swoiste notatki, pamiątki z miast zapoznanych i w jakimś stopniu przeze mnie przeżytych, łączących szczególnie osobiste emocje i wrażenia z ogólną atmosferą i klimatem tych miast. Nie jest to [...] dosłowne odwzorowanie fragmentów architektury czy pejzażu. Tym niemniej każde miasto posiada charakterystyczne dla siebie elementy, nagromadzone w sposób podporządkowany kompozycji plastycznej obrazu”. Powstają widoki Warszawy, Krakowa, Paryża, Rzymu, Florencji, Wenecji czy egzotycznej Samarkandy. Dalekie od faktycznej topografii, fantastyczne nagromadzenie zabytków architektury, dzieł sztuki i skupisk ludzkich w tych przedstawieniach potęguje ich dekoracyjność. W 1966 roku, po przeniesieniu się do Warszawy, Jakubowska zaczęła tworzyć prace „symboliczno-refleksyjne”, jak je sama określiła. Nurt ten zapoczątkowała kompozycja „Miejsce na górze”, która przyniosła autorce liczne wyróżnienia, m.in. Brązową Szpilkę za pracę społeczno-polityczną – nagrodę przyznawaną przez redakcję „Szpilek”. Przedstawienia symboliczne są uniwersalne w wymowie i pozwalają odbiorcom na większą swobodę interpretacyjną („Majenie idola” i „Przewracanie idola”, 1972). Poetyckie wyobrażenia, reprezentujące nowy nurt, zachowały nerw satyryczny. Charakteryzują się ustalonym repertuarem motywów (powtarzające się skrzydła, drabiny, latawce) i wyrażanymi przez nie tematami (problematyka egzystencjalna, stany zagrożenia, niepokój, oczekiwanie, pragnienie szczęścia; kompozycje takie jak: „W poszukiwaniu prawdy – Uskrzydleni”, 1970; „Czekając na wiatr”, 1971; „Wzloty III”, 1974; „W matni”, 1985; „W poszukiwaniu szczęścia”, 1990). Od czasu powstania „Miejsca na górze” artystka realizowała równolegle prace należące do dwóch konwencji przedstawieniowych: „Jeden i drugi nurt jest mi jednakowo bliski, przeplatający się nawzajem [...]”. Niektóre z przedstawień w sposób symboliczny odnoszą się do konkretnych aktualnych wydarzeń naświecie („Polowanie” z 1967 roku jest komentarzem do wojny w Wietnamie) oraz w Polsce (nawiązujące do polskich realiów: „Polska droga do Europy”, 1989; „Wybory prezydenckie ’95 – Druga runda”, 1995; czy „Odlot polskiej inteligencji”, 1996 – praca wykonana po śmierci Agnieszki Osieckiej). W latach 1958-1966 artystka należała do Grupy Toruńskiej, z którą kilkakrotnie wystawiała. W 1963 roku reprezentowała wraz z Józefem Gielniakiem polską grafikę na Biennale Młodych w Paryżu. Jej niepowtarzalny styl szybko stał się rozpoznawalny w Polsce i na świecie. Uczestniczyła w wystawach zbiorowych w warszawskiej Zachęcie: I, II i III Ogólnopolska Wystawa Grafiki Artystycznej i Rysunku (1956, 1959, 1961/1962); „Warszawa w sztuce” (1964; 1973); Wystawa prac współczesnych grafików polskich (1964); „Wystawa satyry. XX lat PRL” (1965); IV i VI Ogólnopolska Wystawa Grafiki (1969, 1973 – w tej edycji nagrodzona); X Wystawa prac grupy realistów (1974); w Muzeum Narodowym w Warszawie: „Polska grafika współczesna 1900-1960” (1960), „Pięć wieków grafiki polskiej” (1997); w Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego: „Warszawa w karykaturze od Warsa i Sawy do Trasy Łazienkowskiej” (1980), „Maja i inne karykaturzystki polskie” (1993), „Warszawa w karykaturze. Od Wazy do hamburgerów, pizzy i coli” (1996). Brała udział w Biennale Grafiki Polskiej w Krakowie (Pałac Sztuki, 1960, 1964; Muzeum Narodowe, 1962); Triennale Grafiki Polskiej w Katowicach (Biuro Wystaw Artystycznych, 1997); w wystawach plastyki i sympozjach „Złotego Grona” w Zielonej Górze (Muzeum Okręgowe, 1963 – wyróżnienie; Biuro Wystaw Artystycznych, 1965 – wyróżnienie; 1967 – wówczas indywidualna wystawa prac laureatki poprzednich edycji; 1969; 1971) oraz w plenerach i wystawach poplenerowych w Osiekach (Biuro Wystaw Artystycznych w Koszalinie, 1964, 1965, 1966, 1968, 1978; w ramach tych plenerów wystawa grafiki Jakubowskiej w koszalińskim Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki w 1979). Prezentowała swoje prace na międzynarodowych przeglądach grafiki artystycznej za granicą (m.in. „Intergrafik”, Berlin, 1967, 1970, 1973, 1976), a także na wystawach humoru i satyry (Biennale Internazionale dell’Umorismo nell’Arte, Tolentino, 1985, 1989, 1991, 1995; „Satyra w walce o pokój”, Moskwa, 1969). Członkini Międzynarodowego Stowarzyszenia Twórców Wypukłodruku XYLON oraz polskich stowarzyszeń artystycznych: Związek Polskich Artystów Plastyków, Związek Polskich Artystów Malarzy i Grafików, Stowarzyszenie Polskich Artystów Karykatury. Inicjatorka i uczestniczka Quadriennale Drzeworytu i Linorytu Polskiego, organizowanego od 1975 roku w Olsztynie przez Biuro Wystaw Artystycznych. Autorka jubileuszowej, retrospektywnej wystawy w Muzeum Okręgowym w Toruniu w 2000 roku (prezentowana później w Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy i w Muzeum Historii Miasta Łodzi) oraz ekspozycji indywidualnej w Muzeum Karykatury w roku kolejnym („Teresa Jakubowska. Graficzne humoreski”). Następna dekada przyniosła indywidualne wystawy w Muzeum Narodowym we Wrocławiu (2011), w Galerii Sztuki Wozownia” w Toruniu (2011) i w Galerii Delfiny w Warszawie (2017). Poza licznymi nagrodami profesjonalnymi w 1963 roku artystka otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za upowszechnianie grafiki. W 2001 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Opracowanie biogramu: Karolina Prymlewicz